Vipassana meditatie

In mijn studententijd ben ik op zoek gegaan naar een manier om te ontdekken hoe de geest en het bewustzijn werken. De wereldse psychologie was tot enige hoogte behulpzaam en de filosofie nog wat meer, maar ik miste de mogelijkheid om boven het denken uit te stijgen. Na beoefening van Yoga en bestudering van Indiase filosofie kwam ik in contact met Vipassana meditatie in de traditie van Mahasi Sayadaw. Dit klikte en dit beoefen ik sindsdien.

Voor mij leidt deze traditie van beoefening van Vipassana meditatie naar inzicht op het spirituele of bovenwereldse niveau. Het wordt ook wel de directe weg of directe methode genoemd omdat de beoefening consequent gericht is op het ontwikkelen van inzicht in het nu. Hierbij moet opgemerkt worden dat een duidelijke afbakening van ‘de directe weg’ per definitie niet gegeven kan worden, het blijft een algemene aanduiding.

Vanuit de directe weg is het niet nodig om aanvullende vormen van meditatie te beoefenen zoals de verschillende vormen van concentratie meditatie: de beoefening van de jhana’s, metta meditatie etc. Het is voldoende om geduldig en gedisciplineerd oplettendheid en de overige kwaliteiten te ontwikkelen zodat je elk moment in het nu kunt zijn en de wereld kunt zien hoe die werkelijk is. De directe weg onderscheidt zich hiermee van de tradities waarbinnen een combinatie van Vipassana meditatie en concentratie meditaties beoefend wordt.

De praktijk: de wereld is niet zwart wit en ook binnen de directe weg worden in enige mate aanvullende beoefeningen toegepast. Wanneer je bijvoorbeeld binnen de beoefening van de directe weg langdurig tegen een blokkade aanloopt kun je er in overleg met je leraar gericht voor kiezen tijdelijk een andere vorm van meditatie toe te passen om deze blokkade te laten verdwijnen. Zodra de blokkade is verdwenen keer je weer terug naar de eenvoud van de directe weg.

De directe weg onderscheidt zich hiermee van de tradities waarbinnen een combinatie van Vipassana meditatie en concentratie meditaties beoefend wordt en ook van moderne stromingen waarbinnen een combinatie van meditatie en therapie beoefend en gevolgd wordt. Een voorbeeld van het laatste zijn de vele soorten van mindfulness trainingen die op dit moment gegeven worden.

Werelds en bovenwerelds: zoals boven gezegd leidt de beoefening van Vipassana meditatie tot inzicht op het bovenwerelds niveau. Gedurende de beoefening groeit natuurlijk ook het inzicht op werelds niveau en worden goede kwaliteiten ontwikkeld. Voorbeelden hiervan zijn helderheid van geest, kalmte, een goede oplettendheid, goede concentratie, balans enz. Vanuit de directe weg is het zaak om deze goede kwaliteiten te waarderen en ervan te genieten maar ook het doel niet uit het oog te verliezen.

Het doel kan goed worden omschreven als volledig inzicht in de vier edele waarheden en het bereiken van een niveau van verlichting, varierend van Sotapanna tot en met Arahat.

Vipassana meditatie kun je niet uit een boek leren. Je hebt een kundige leraar nodig die je de nodige aanwijzingen geeft zodat je je de beoefening eigen kunt maken en enig inzicht kunt verwerven. Dit gebeurt vooral in de vorm van intensieve beoefening (retraites).

Wanneer je enigszins gevorderd bent op het pad en enig inzicht verworven hebt, wordt het tijd om gericht Abhidhamma (boeddhistische psychologie) te gaan bestuderen en desgewenst andere boeken over boeddhisme en of meditatie te lezen. Dit helpt je om beter te begrijpen wat er in je beoefening gebeurt en leidt tot meer vertrouwen in de beoefening. Vanuit de directe weg gaat het hier om de bestudering die nodig is om goed te kunnen beoefenen, een gerichte en sobere invulling dus. Dit onderscheidt de directe weg van andere tradities waarbinnen de bestudering van Abhidhamma en bestudering van boeddhisme een veel grotere plaats krijgen.

Ook kun je in deze periode gaan beoefenen met andere leraren, zodat je je zowel in de breedte als diepte verder kunt ontwikkelen.

De beoefening van Vipassana meditatie omvat de formele trainingen (meditatie en studie) maar gaat ook om de beoefening in het dagelijks leven, het opletten tijdens de dagelijkse activiteiten. In elke activiteit zoals werken, spreken, lopen en fietsen kan ruimte gecreëerd worden voor momenten van oplettendheid. Vanuit de beoefening kun je dan ook in het dagelijks leven een bijdrage leveren aan de wereld ofwel dana beoefenen. Dit kan op vele manieren, door een actieve deelname aan organisaties zoals je meditatiecentrum of de Boeddhistische Unie Nederland maar ook door iets te doen voor gezin, familie, vrienden enz.

De twee uitgangspunten bij begeleiding en leraarschap zijn ‘doe wat je kunt’ en ‘de beste leraar is een Arahat’. Iedereen die dat nog niet is past de nodige bescheidenheid maar kan vanuit een oprechte en bescheiden houding anderen begeleiden op het pad van de beoefening van Vipassana meditatie en bestudering van Abhidhamma. Wanneer een mediterende begeleiding nodig heeft op een niveau dat de leraar niet kan geven, is het voldoende om de mediterende door te verwijzen naar een meer ervaren leraar. Deze aanpak wordt in alle openheid met de mediterende gedeeld.

Waarom begeleider of leraar zijn: begeleiden van andere mediterenden is een onderdeel van de eigen beoefening. Vanuit spirituele vriendschap geef je door wat je zelf van je leraren gekregen en zelf geleerd hebt. Dit is ook een vorm van beoefening van dana.

Binnen de directe weg is een stricte toepassing van het dana principe van belang voor zowel de eigen beoefening als om naar de mediterende toe een duidelijk verhaal te vertellen. Voor jezelf houdt je het begeleiden zuiver en mediterenden worden in de gelegenheid gesteld dana voor de begeleiding te geven, maar zonder richtlijnen of zonder druk, niet meer dan ’in de gelegenheid stellen om’.

Kwalificatie van een begeleider of leraar kent een kwalitatieve en kwantitatieve kant.

• Kwalitatief wil zeggen dat je leraar vindt dat je voldoende inzicht hebt ontwikkeld en voldoende ervaring hebt in zowel de beoefening als in de begeleiding van anderen. Ten tweede is het noodzakelijk dat je dit zelf ook vindt J. Uitgangspunt hierbij is dat je leraar aangeeft dat je er klaar voor bent en dat je hier niet zelf om vraagt.
• Kwantatief wil zeggen dat je in totaal een aantal maanden of jaren gemediteerd en Abhidhamma gestudeerd hebt bij een of meerdere gekwalificeerde leraren. Ook dat je een aantal keren verschillende activiteiten begeleid hebt zoals cursussen, meditatie weekends en retraites.

In 2006 ben ik met 13 andere mediterenden gekwalificeerd tot Vipassana leraar door Mettavihari. Hij heeft gedurende meer dan twintig jaar vele mensen onderwezen op het gebied van Vipassana meditatie en de bestudering van Abhidhamma, met vaak zeer goed resultaat.

Ondertussen is echter duidelijk geworden dat Mettavihari in zijn gedrag duidelijk grenzen overschreden heeft op het gebied van seksualiteit en hiermee veel mensen schade berokkend heeft. Omdat hij in 2007 overleden is kunnen we hem helaas niet meer vragen naar het waarom van zijn handelen. Zelf heb ik al eerder ondubbelzinnig afstand genomen van dit gedrag.

Vanuit de Theravada visie op verlichting ben je als mens pas niet meer in staat tot onheilzaam (akusala) gedrag wanneer je het Arahatschap gerealiseerd hebt. Voor die tijd blijf je ondanks je vorderingen op het pad kwetsbaar en kun je terugvallen in onheilzaam gedrag op het gebied van seksualiteit maar vooral ook trots.

Ondanks zijn onheilzaam gedrag heb ik nog steeds groot respect voor Mettavihari als Vipassana leraar. Zoals gezegd heeft hij het aan mij en vele anderen op een heldere manier doorgegeven. Ik ben en blijf hem hiervoor zeer dankbaar. Sadhu.

Vanuit mijn respect voor hem als Vipassana leraar kies ik er voor om de kwalificatie die ik van hem ontvangen heb niet te laten vallen. Zoals boven gezegd krijg je de kwalificatie van je leraar maar moet je ook zelf vinden dat je voldoende inzicht hebt ontwikkeld en voldoende ervaring hebt in zowel de beoefening als in de begeleiding van anderen.

Mijn persoonlijke status als leraar en begeleider: sinds 1986 begeleid ik wekelijkse meditatieavonden, cursussen en weekends. Omdat ik een gezin heb met 2 overigens heel leuke kinderen heb ik het leren begeleiden van retraites uitgesteld ‘totdat de kinderen groot zijn’, dat is ongeveer nu.

Beoefening en bestudering

Van mijn 22e tot ongeveer mijn dertigste heb ik veel intensieve retraites gedaan, van 10 dagen, 3 weken en een keer een maand. Bij elkaar naar schatting 8 of 9 maanden. Sindsdien van tijd tot tijd een retraite.

Bestudering van Abhidhamma heb ik in die tijd gedaan met Mettavihari en aan de Universiteit (RU en RUL), tijdens mijn studie Talen en Culturen van Zuid- en Zuid-Oost Azië.

Leraren: Mettavihari ‘my first teacher’ en in een of meer retraites: Ajahn Thawee (Thailand), Johan Tinge, Henk van Voorst, Jotika Hermsen en sinds 2016 Brother Dassana.

Begeleiding

Begeleiding van wekelijkse avonden, Vipassana cursussen en weekends, cursussen Abhidhamma vanaf 1986.